چارچوب نظری سلامت زنان ایران: مدل فرمهر

دریافت: 6/5/92 پذیرش: 19/8/92    مقدمه: سلامت زنان دارای مفهومی وسیع بوده و ابعاد آن شامل سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و معنوی است و تحت تأثیرعوامل اجتماعی سیاسی اقتصادی و بیولوژیک قرار دارد. این تعریف خود یک چارچوب مفهومی برای رویکردی مؤثر و مرتبط برای پیشگیری از بیماری و ارتقای سلامت زنان ارایه می دهد. درک صحیح مفهوم سلامت زنان با تأکید بر تأثیرپذیری آن نه تنها از عوامل بیولوژیک و مراقبت های سلامت، بلکه در حد وسیع تر از تعیین کننده های سلامت مانند تحصیلات، فرهنگ و اقتصاد است. تاکنون مدل جامعی از سلامت زنان که بتواند مفاهیم، عوامل تأثیرگذار بر سلامت و ارتباطات آن ها را در یک مجموعه توصیف نموده و در تعیین شاخص های سلامت، اولویت ها و استراتژی های ارتقای سلامت زنان ایرانی مورد استفاده قرار گیرد، شناخته نشده است. گروه علمی سلامت زنان فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران این مطالعه را در جهت تبیین چارچوب نظری و مدل عوامل مؤثر بر سلامت زنان ایرانی اجرا نمود.   روش کـار: این مطالعه کیفی با رویکرد تحلیل محتوایی انجام شد. داده ها به روش مثلثی با جستجوی مستندات مرتبط، 6 مصاحبه عمیق و یک جلسه بحث گروهی متمرکز با 15 نفر از صاحب نظران کلیدی در علوم مرتبط با سلامت جمع آوری شد. به منظور درک و مفهوم سازی یافته ها، ایجاد ارتباط و تفسیر آن ها، مستندات در طی 23 نشست تخصصی توسط گروه تحقیق مورد تحلیل محتوی قرار گرفت و بر اساس گام های تحلیل داده ها نمودار مدل در ترسیم روابط بین مفاهیم طراحی گردید. سپس مدل اولیه سلامت زنان در طی بحث گروهی متمرکز و مصاحبه با صاحب نظران و سیاست گذاران کلیدی حوزه سلامت مورد نظرخواهی و اصلاح قرار گرفت. این مدل در گروه سلامت زنان فرهنگستان علوم پزشکی ایران نهایی و مدل سلامت زنان فرمهر نامیده شد.   یافته ها: مدل سلامت زنان فرمهر به ابعاد ملی و محلی، مذهبی و فرهنگی زندگی زنان ایرانی توجه نموده است. عناصر تشکیل دهنده آن شامل 53 عامل است که به ترتیب عبارتند از: 17 عامل در سطح فرد، 8 عامل در سطح خانواده که هر یک در سه گروه موضوعی، و 24 عامل در سطح اجتماع که در چهار گروه موضوعی دسته بندی شده اند. 4 عامل یا عنصر زیربنایی مؤثر بر سلامت زنان نیز در یک گروه موضوعی در مدل قرار دارند.   نتیجه گیری: چارچوب مفهومی و مدل سلامت زنان فرمهر به عنوان ابزاری برای درک بهتر ابعاد سلامت زنان و عوامل مؤثر بر آن، تحلیل اطلاعات و ارزیابی مورد استفاده قرار می گیرد. در این چارچوب و مدل روابط بین ابعاد مختلف سلامت زنان و نقش ها و دوره های زندگی زنان و عوامل مؤثر خارجی در یک مجموعه درنظر گرفته شده وکاربرد آن در توصیف روابط جنسیتی در خانواده، جامعه، و تعیین شاخص های مناسب و سازگار با شرایط است که ارزیابی و مقایسه وضعیت سلامت زنان و مراقیت های آنان را با پایداری و اعتبار لازم در سطح ملی و بین المللی امکان پذیر می نماید . مدل فرمهر در مقایسه با سایر مدل ها علاوه بر در نظر گرفتن تمامی حوزه های مؤثر از بسط بیشتری در هر حوزه در تعداد لایه ها و عوامل تعیین کننده هر لایه برخوردار است. این امر در حوزه خانواده و باورهای دینی و معنوی و اعتقادی بارز است.